Geschiedenis van de Nederlands Hervormde Gemeente (binnen de PKN) te Kollumerzwaag.
Op 31 december 2019 gefuseerd met de Gereformeerde Kerk tot de Protestantse Gemeente Kollumerzwaag”
De Kerk:
De kerk te Kollumerzwaag, sinds de reformatie in de 16e eeuw in gebruik voor de hervormde erediensten, is gebouwd..± 1200, vergroot ± 1500 gerestaureerd in 1889, 1940 en 1985.
Tot 1617 was Kollumerzwaag verbonden met Oudwoude, Westergeest en Augsbuurt (Lutkewoude) met standplaats te Oudwoude. Van 1617 verbonden met Augsbuurt, standplaats aldaar.
Het kerkgebouw is een landelijk, bakstenen kerkje, waarvan het schip vermoedelijk uit de dertiende eeuw dateert. Het koor is in de vijftiende eeuw vernieuwd en de vensters dateren ook uit die tijd. Later zijn daarin nieuwe traceringen aangebracht.
De ingang ligt aan de noordkant, vroeger alleen voor meisjes en vrouwen. De zuidelijke ingang die nu is dichtgemetseld, was voor jongens en mannen. Boven de noord ingang bevindt zich een nisje. Vrijwel zeker heeft hierin een Maria beeldje gestaan dat in de zestiende eeuw tijdens de beeldenstorm of bij de overgang naar de reformatie is verwijderd. Er staat nu een bordje in met de tekst; ¨Zie ik verkondig u grote blijdschap¨, Lucas 2: 10.
Aan de binnenzijde van deze ingang heeft vroeger gestaan: ¨Komt laat ons opgaan tot de Berg des Heren, tot den huize van de God Jacobs, opdat Hij ons lere van zijne wegen en opdat wij wandelen zijne paden¨. Jesaja 2: 3.
Het schip van de kerk is in 1985 fraai gerestaureerd. Bij deze werkzaamheden is onder anderen een brokstuk van een roodstenen sarcofaag- deksel gevonden met een opschrift.
Het niet voorkomen van hoofdletters in het grafschrift, de brede stroken van de letters en het ontbreken van de punt op de i wijzen er op dat de zerk uit 1493 is en niet uit 1593.
In het bekende boek van notaris Andrea wordt vermeld: “In 1556 een Hetsma stede op Colmerswaege”. “Stede” wijst er op dat het woonerf niet meer van een huis was voorzien. Op die plaats zal deze Meint Hedsama (van wie de grafsteen is) voor 1493 hebben gewoond.
Achter de kansel is dit deksel in een spaarveld opgesteld.
Aan de linkerkant van de kerk ligt keurig onder de banken ook een jonge steen ingemetseld van Johannes Colerus ( 1764- 1817) Deze kan vermoedelijk de zoon zijn van een Ulbe Colerus, fiscaal te Dokkum. Deze Ulbe was in 1759 toen 31 jaar oud. Het meubilair van de kerk is tijdens de restauratie door nieuw vervangen.
Rijke cultuurgoederen heeft deze eenvoudige heidekerk nimmer gekend. De versieringen op het tongewelf zijn naar oude voorbeelden weer aangebracht.
De kuip van de vroegere preekstoel is ommanteld. De oude kansel was evenmin van historische culturele waarde en moest naar beneden gebracht worden om plaats te maken voor het orgel.
Bij het verlaten van het gebouw kan men op het front van de galerij lezen:
¨Ontvangt met zachtmoedigheid het woord dat in u geplant wordt, hetwelk uwe zielen kan zalig maken¨ Jacobus 1: 21.
Aan de buitenkant van het kerkgebouw valt de geschiedenis in steen af te lezen. Via Kloostermoppen, tufsteen en baksteen komen wij in onze tijd. Deze tijd komt ook terug in de verlichte wijzerplaat.
De noordmuur heeft wat eenvoudige profileringen en aan de zuidkant is de dichtgemetselde toegangspoort duidelijk te zien. Al met al een eenvoudige kerk, maar de gemeente mag weten dat hier al eeuwen van geslacht op geslacht Gods woord is verkondigd.
De toren:
De toren van oorsprong middeleeuws werd in 1872 gedeeltelijk afgebroken en hersteld. In 1960 is deze toren met een zadeldak opnieuw gerestaureerd.
In de zuidmuur is een gedichte vroegere ingang zichtbaar en in de westmuur is de rondboog opening in 1960 opnieuw aangebracht.
Aan de binnenkant van de toren ziet men nog overgangselementen van een weggebroken koepelgewelf.
Bovenin hangen twee klokken; de ene heeft het opschrift van 1948 te Heiligerlee. De andere heeft in het latijn; ¨I : Borchard fudit Enchusae 1769¨. Dat betekent dus dat Johannes Borchard de beroemde klokkengieter deze klok heeft gegoten. Hij behoorde tot de belangrijkste klokkengieters in het noorden van ons land.
Op 29 december 1997 vond de overdracht plaats van de kerktoren aan de Gemeente Kollumerland en Nieuw Kruisland c.a.
Het orgel:
Dit instrument is in 1904 geplaatst door Bakker en Timmenga. Oorspronkelijk stond het op de galerij en is twee keer van west naar oost verhuisd.
De laatste keer was dat in 1940. De frontversiering bestaat uit druiventrossen en ranken. Een harp prijkt er bovenop. Het is een mechanisch instrument meteen aangehangen pedaal en een handklavier.